Emotionele arbeidsbelasting: zo voorkom je als werkgever verzuim

Steeds meer werknemers ervaren een te hoge emotionele arbeidsbelasting. Vooral in beroepen die al emotioneel veeleisend zijn, zoals bij maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, brandweerlieden en politieagenten. Maar ook in andere branches komt het voor. Maar wat is emotionele arbeidsbelasting? Wat zijn de redenen voor mogelijke emotionele overbelasting? En het belangrijkste: hoe voorkom je dat jouw werknemers hierdoor (psychisch) uitvallen?

Eerst het goede nieuws: de meeste werknemers in Nederland voelen zich fit. Dat blijkt uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA), een onderzoek uit 2021 van TNO en het CBS. Bijna 8 op de 10 werknemers zegt in goede of zeer goede gezondheid te zijn.

Toch bedroeg het ziekteverzuimpercentage 4,8% in het eerste kwartaal van 2021. In het eerste kwartaal van 2022 steeg dit zelfs naar 6,3%, het hoogste verzuimpercentage ooit door het CBS gemeten. Over heel 2022 kwam het ziekteverzuimpercentage uiteindelijk boven de 5%, iets wat al twintig jaar niet meer is gebeurd. Na griep of verkoudheid is psychisch verzuim de belangrijkste verzuimoorzaak. En de verwachting is dat het aandeel psychisch verzuim verder toeneemt, doordat werknemers een te hoge emotionele arbeidsbelasting ervaren.

Wat is emotionele arbeidsbelasting precies?

Je spreekt van emotionele arbeidsbelasting als er stress ontstaat door emotioneel moeilijke situaties, emotioneel veeleisend werk, ongewenste omgangsvormen of te hoge werkdruk.

Elk beroep kent wel een vorm van emotionele arbeidsbelasting. Zo heeft ambulancepersoneel soms te maken met agressie van omstanders. Komen brandweerlieden vaak in situaties waar ze mensen letterlijk uit de brand moeten helpen. En kunnen alle werknemers in Nederland – branche maakt niet uit - geconfronteerd worden met ongewenste intimiteiten of ongepast gedrag van collega’s of leidinggevenden. En dat komt emotioneel binnen.

Voor (mogelijke) emotionele overbelasting zijn drie hoofdredenen aan te wijzen:

1. Een emotioneel zwaar beroep

Zorg- en welzijnsberoepen scoren hierop erg hoog: werknemers uit deze beroepsgroepen belanden vaak in emotioneel moeilijke werksituaties. Dat zijn situaties waarin je regelmatig geconfronteerd wordt met menselijk leed, zoals ziekte en dood of agressie en geweld. Uit een publicatie van het CBS (2020) blijkt dat maatschappelijk werkers, de politie en brandweerlieden het meest te maken hebben met emotioneel moeilijke werksituaties. Ook bij docenten in het voortgezet onderwijs komen emotioneel moeilijke werksituaties vaak voor, meldt het CBS. Denk bijvoorbeeld aan leerlingen die een docent bedreigen.

Wekenlang getreiterd worden, dat trekt niet iedereen.

Emotioneel veeleisend werk wordt in nog meer beroepen ervaren dan de beroepen die te maken hebben met emotioneel moeilijke werksituaties. Zo vindt ruim de helft van de psychologen hun werk emotioneel veeleisend. Tijdens een werkdag moeten zij afstand bewaren van hun cliënt, bij zichzelf blijven en alert zijn. Terwijl zij meerdere mensen spreken over depressies of andere ernstige psychische aandoeningen. Dat vergt emotioneel veel van hen. Ook de helft van de maatschappelijk werkers, gespecialiseerd verpleegkundigen (43%) en artsen (39%) ervaren hun werk als emotioneel veeleisend, rapporteert het CBS.

2. Ongewenst gedrag op de werkvloer

Ongewenst gedrag en/of omgangsvormen op de werkvloer is een andere factor die kan leiden tot emotionele overbelasting. Voorbeelden zijn agressie en geweld door collega’s, pesten, seksuele intimidatie en discriminatie. Denk aan ongepaste seksuele opmerkingen, verbale agressie (“Als je dit nu niet doet, zorg ik dat je nooit meer ergens aan de bak komt.”) of aan een manager die zijn winkelmedewerker vernedert om zijn uiterlijk. Ook een docent die door leerlingen wekenlang getreiterd wordt valt hieronder. Dat trekt niet iedereen.

3. Te hoge werkdruk

Als laatste is (ervaren) werkdruk een reden voor emotionele overbelasting. Zo meldt het CBS dat bijna 520.000 werknemers (6,7%) van 15 tot 75 jaar in 2021 werkdruk noemen als belangrijkste reden voor hun laatste verzuim op het werk. Werknemers hebben dan het gevoel dat zij hun werk niet (op tijd) afkrijgen of niet aankunnen. Als je daardoor vaak of voortdurend extra hard moet werken, kun je opbranden. Koks, leerkrachten in het basisonderwijs, algemeen directeuren, managers verkoop en marketing en artsen vormen de top 5 beroepen die voortdurend extra hard werken, aldus het CBS.

Arbowet noemt het psychosociale arbeidsbelasting (PSA)

Emotionele arbeidsbelasting wordt in de Arbowet psychosociale arbeidsbelasting (PSA) genoemd. De Arbowet ziet de drie bovengenoemde redenen voor emotionele overbelasting als arbeidsrisico’s. Risico’s die kunnen leiden tot (langdurig) psychisch verzuim, meestal in de vorm van overspannenheid of een burn-out, en soms zelfs tot arbeidsongeschiktheid.

Is er meer onderzoek gedaan naar emotionele en dus psychosociale arbeidsbelasting (PSA)? Jazeker, de NEA 2021 laat verschillen zien bij geslacht, leeftijd en opleiding.

Vooral 25 tot 34-jarigen ervaren een hoge emotionele arbeidsbelasting.

Dit zeggen de cijfers

Van alle respondenten van de NEA 2021 vindt 11,2% hun werk altijd emotioneel zwaar. Voor mannen ligt dat percentage lager dan voor vrouwen (9,3% tegenover 13,2%).

Ook leeftijd speelt een rol. Zo ervaart 15,3% van de werknemers tussen de 25-34 jaar een hoge PSA. Ook in de leeftijdscategorie 35-44 jaar ligt de druk hoog: 12,7% van de werknemers in deze leeftijdscategorie ervaart een hoge emotionele arbeidsbelasting. Werkende jongeren tussen de 15-24 jaar (5,6%) ervaren deze arbeidsbelasting het minst.

Daarnaast zijn er verschillen als je kijkt naar opleidingsniveau. Zo vindt 14,1% van de hoogopgeleiden hun werk emotioneel zwaar. Onder laagopgeleiden ligt dat percentage op ‘slechts’ 6,9%.

Maatregelen treffen tegen emotionele overbelasting?

Moet je als werkgever iets doen met de toenemende emotionele arbeidsbelasting onder werknemers? Dat lijkt wel verstandig. Verzuim als gevolg van psychische klachten komt steeds vaker voor. In 2022 lag het aandeel psychisch verzuim ongeveer 10% hoger dan in de eerste helft van 2019. En belangrijk om als werkgever te weten: 28% van het totaal aantal verzuimdagen wordt volgens Arboned veroorzaakt door psychische klachten. Dit aandeel is zelfs 40% als je alleen kijkt naar het verzuim langer dan zes weken, het langdurig verzuim.

Je arbodienstverlener biedt hulp bij het opstellen van je PSA-beleid.

Verzuim door emotionele overbelasting tegengaan loont dus zeker. Maar waar begin je als werkgever? Welke maatregelen kun je treffen? Als het goed is, heb je de verplichte risico-inventarisatie & evaluatie (RI&E) al opgesteld. Hierdoor weet je grotendeels met welke vormen van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) je werknemers te maken kunnen krijgen. Dit vormt de basis van jouw PSA-beleid, dat net als de RI&E wettelijk verplicht is.

Een PSA-beleid opstellen

In je PSA-beleid beschrijf je welke oorzaken voor emotionele/psychosociale arbeidsbelasting er vooral voor je werknemers zijn. Vervolgens maak je een plan van aanpak. Daarin benoem je welke maatregelen je neemt om PSA in jouw organisatie te voorkomen. Voorbeelden zijn:

- Een gedragscode en een klachtenprocedure opstellen;
- Werknemers voorlichten over emotionele arbeidsbelasting;
- Verdiepende onderzoeken uit laten voeren naar (emotionele) arbeidsbelasting;
- Voorkomen dat de (emotionele) arbeidsbelasting te hoog wordt;
- Een vertrouwenspersoon benoemen (niet verplicht).

Besef wel dat je PSA-beleid een levend document is. Je moet dus regelmatig controleren of de maatregelen die je neemt echt voldoende zijn en/of nog passend bij de activiteiten van je organisatie. De meeste arbodienstverleners helpen werkgevers graag bij het opstellen en up-to-date houden van hun PSA-beleid.

Benieuwd of jij voldoende doet om werkstress en PSA tegen te gaan? Doe een van de vijf zelfinspecties van de Nederlandse Arbeidsinspectie!

Psychisch verzuim voorkomen

Met alleen een PSA-beleid ben je er natuurlijk nog niet. Je moet dat beleid ook in de praktijk brengen. Dus zorg als werkgever ook echt voor een veilige en gezonde werkomgeving. Waarin managers bijvoorbeeld weten wat de belangrijkste stressfactoren én energiebronnen op de werkvloer zijn. En daarbij dan ook de meest passende leiderschapsstijl hanteren. Daarnaast is het verstandig te zorgen dat je de stresssignalen van je werknemers herkent en daar vervolgens iets mee doet. Ga het gesprek aan, toon betrokkenheid of bied specifieke hulp.

Aandacht voor een gezonde werk-privébalans geeft ook meer lucht.

Zo kun je de emotionele arbeidsbelasting van werknemers die te maken hebben met agressie versterken door ze mentaal weerbaarder te maken. Hoe? Denk bijvoorbeeld aan een cursus ‘Omgaan met agressie op de werkvloer’. Werknemers die emotioneel veeleisend werk doen, kunnen iets hebben aan een cursus ‘Emotieregulatie’ of mindfulness. Een andere mogelijkheid is coaching on the job. Een coach biedt jouw werknemers dan persoonlijke aandacht en begeleiding om beter om te (leren) gaan met emotionele arbeidsbelasting.

Tot slot, maatregelen zoals zorgverlof, tijdelijk minder uren werken, aandacht voor een gezonde werk-privébalans en/of mantelzorgtaken geven werknemers ook meer lucht.

Zo draag je als werkgever extra bij aan het welzijn van je werknemers. Je verlaagt de kans op uitval en voorkomt die misschien zelfs helemaal. Dat is voor iedereen wel zo prettig.