Met het nieuwe pensioenstelsel moeten vrouwen nog eerder in actie komen voor hun pensioen

Nederlandse vrouwen bouwen gemiddeld 40% minder pensioen op dan mannen. En dat terwijl ze gemiddeld langer leven. Met de komst van het nieuwe pensioenstelsel wordt het nóg belangrijker voor vrouwen om hier al vroeg over na te denken. Waarom is dat zo? En hoe kun je als vrouw voorkomen dat je later geld tekortkomt? Dat vroegen we docent-onderzoeker pensioenrecht Suzanne Kali van de Universiteit Leiden.

We hebben in Nederland een van de hoogste pensioenuitkeringen van de Europese Unie. Ons pensioenstelsel is in 2023 zelfs uitgeroepen tot beste pensioenstelsel ter wereld. Maar kijken we naar het verschil in pensioenopbouw tussen mannen en vrouwen? Dan is het beeld heel anders. Als het gaat om gelijke pensioenopbouw, bungelt Nederland onderaan de Europese ranglijst. Dat blijkt uit een paper van Netspar, het kennisnetwerk voor pensioen.

In 2021 deed Netspar onderzoek naar de pensioenkloof in de tweede pijler. Dat is pensioen opbouwen via je werkgever. Daaruit bleek dat Nederlandse vrouwen gemiddeld 40% minder pensioen opbouwen dan mannen. Dat betekent dat vrouwen na hun pensioen gemiddeld € 400,- per maand minder te besteden hebben. “Dat is echt veel geld”, zegt Suzanne Kali, een van de onderzoekers. We spreken haar in een vergaderkamer op Universiteit Leiden.

Wat is de oorzaak van dat grote verschil in pensioenopbouw tussen mannen en vrouwen?

“Daar zijn verschillende redenen voor, die allemaal met elkaar te maken hebben. Vroeger stopten vrouwen vaak eerder met werken. Als vrouw werd je soms zelfs ontslagen als je ging trouwen. Dan stopte je ook meteen met pensioen opbouwen.

Nu werken vrouwen meer en langer. Ook hebben ze hogere salarissen dan vorige generaties. Maar nog steeds is er een loonkloof. Voor precies hetzelfde werk krijgen vrouwen minder betaald dan mannen. Daardoor bouwen ze ook over een lager salaris pensioen op. Bovendien werken vrouwen vaker in sectoren zoals de zorg, waar de pensioenregelingen meestal minder ruim zijn dan in ‘typische mannenberoepen’.

Maar de belangrijkste oorzaak voor de pensioenkloof is: parttime werken. Dat is niet altijd een keuze, want vrouwen werken vaker in sectoren met parttimecontracten. Maar ook kinderen spelen een rol. Zodra het eerste kind komt, is het nog steeds vaak de vrouw die minder gaat werken. Dat is goed te begrijpen: kinderopvang is duur, er zijn wachtrijen, opa en oma wonen niet altijd in de buurt. Veel stellen kiezen er daarom voor dat degene die het minst verdient een stapje terug doet. En dat is vaak de vrouw. Al zijn er ook steeds meer mannen die een ‘papadag’ hebben. Maar parttime werken is voor mannen lang niet overal gangbaar.”

Wat betekent parttime werken precies voor je pensioen?

“Als je parttime werkt, is je salaris lager. En bouw je dus over een lager bedrag pensioen op. Daar is niet iedereen zich van bewust. Wat ook meespeelt, is dat het meestal fulltimers zijn die promotie maken. Zij zijn vaker aanwezig en worden dus sneller ‘gezien’. Door die promotie gaan ze meer verdienen. En bouwen ze over een hoger salaris pensioen op dan parttimers, wat dus vaak vrouwen zijn. Zo versterkt het elkaar allemaal.”

We zitten midden in de overgang naar een nieuw pensioenstelsel. Welke invloed heeft dit nieuwe stelsel op de pensioenkloof?

“Dat is een beetje een technisch verhaal. Maar het komt erop neer dat er in het oude systeem voor iedereen een gelijk percentage aan premie werd ingelegd. Daar kreeg iedereen een gelijke opbouw voor terug. In het nieuwe stelsel blijft het percentage aan premie weliswaar gelijk, maar de opbouw die je ervoor terugkrijgt niet meer. Als jongere krijg je voor € 1,- premie meer pensioen terug dan een oudere die ook € 1,- premie inlegt. Dat heeft ermee te maken dat die € 1,- voor jongeren langer kan renderen. Oftewel: meer waard kan worden.

Ben je pas 30? Dan kun je met dezelfde premie dus meer pensioen opbouwen dan een werknemer van 60. Want hoe jonger je bent, hoe langer het geld de tijd heeft om te renderen. Ben je rond de 60? Dan heeft het geld nog maar kort de tijd om te renderen.

In het nieuwe pensioenstelstel worden de eerste jaren van de carrière belangrijker voor je pensioenopbouw. Want dat zijn dus de jaren waarin je inleg relatief veel waard is. Maar dat zijn óók de jaren waarin vrouwen vaak – tijdelijk – minder gaan werken. Omdat ze kinderen krijgen. Of mantelzorg verlenen. Want ook dat doen vrouwen vaker dan mannen. Dat is heel waardevol, maar je mist wel de belangrijkste opbouwjaren voor je pensioen. Zo’n keuze hakt er relatief hard in. Zodra je weer meer gaat werken, als je dat al doet, is je pensioenopbouw relatief minder waard.”

Dus eigenlijk pakt het nieuwe stelsel nadelig uit voor vrouwen?

“Zo kun je het wel zien, ja. Al kan het ook positief uitpakken. Vrouwen hebben over het algemeen namelijk een minder steil loonprofiel dan mannen. Daarmee bedoelen we dat bij vrouwen het loon meer geleidelijk stijgt. Mannen verdienen aan het eind van hun carrière fors meer dan aan het begin. Terwijl dat begin juist belangrijk wordt in het nieuwe pensioenstelsel. Maar dit effect is waarschijnlijk kleiner dan het effect van parttime werken. De komende jaren moet blijken welk effect het nieuwe pensioenstelsel precies heeft op de pensioenkloof.”

Wat zou je vrouwen adviseren om te doen?

“Het begint met kijken wat voor regeling je hebt. Bouw je überhaupt pensioen op? Dat is niet vanzelfsprekend. Zo moeten zzp’ers zelf zorgen voor hun pensioen. En ook niet alle werkgevers bieden een pensioenregeling aan. Veel mensen gaan ervan uit dat het wel goed geregeld is, maar dat is dus niet altijd zo.

Als je geen pensioen opbouwt, is het slim om nu al zelf in actie te komen. Je kunt bijvoorbeeld aanvullend pensioen opbouwen met een pensioenproduct, in de derde pijler. Stel dat niet uit: als je jong bent, heb je nog de tijd om vermogen op te bouwen.

Ook als je parttime wil gaan werken, kan aanvullend pensioen opbouwen verstandig zijn.
Het is natuurlijk prima om parttime te werken: iedereen moet die keuze zelf maken. Zolang het maar een bewuste keuze is. En je weet wat de gevolgen op de langere termijn zijn, zodat je niet vervelend wordt verrast. Nu minder werken betekent niet alleen: nu minder salaris. Maar ook: later minder pensioen. Het kan zijn dat het tóch slim is meer te blijven werken, als je dat wilt en kunt. Bijvoorbeeld vier dagen in plaats van drie.

Bespreek het eens samen met je eventuele partner. Misschien is jullie gezinsinkomen straks voldoende om rond te komen en is er niks aan de hand. Maar het kan ook zijn dat het leven anders loopt dan je denkt. Wat als je partner bijvoorbeeld onverwacht overlijdt? Is het nabestaandenpensioen dan genoeg om van te leven? En wat als je gaat scheiden? Dat heeft allemaal gevolgen voor je pensioen. In zo’n situatie wil je niet afhankelijk zijn van een eventuele partner. Financiële onafhankelijkheid geeft rust en de vrijheid om zelf te beslissen wat je doet in je leven.”

Wat zijn verder oplossingen voor de loonkloof?

“Ik zou graag willen zeggen dat ik dé oplossing weet, maar dat is helaas niet zo. Het is vooral een kwestie van drempels wegnemen. In ons onderzoek noemen we bijvoorbeeld de optie om het vaderschapsverlof uit te breiden. Nu wordt soms maar 70% van het salaris doorbetaald. De overheid zou mannen kunnen stimuleren langer verlof op te nemen. Bijvoorbeeld door ook die laatste 30% van het vaderschapsverlof te vergoeden. Zodat de zorg voor de kinderen minder op de vrouw neerkomt. Of door de kinderopvang gratis te maken. Al moet er dan wel genoeg personeel zijn.

De werkgever heeft soms ook een verantwoordelijkheid. Wil een werknemer parttime gaan werken? Dan kan de werkgever hem of haar informeren over de gevolgen voor het pensioen. Nogmaals: het blijft de keuze van de werknemer zelf. Maar het is belangrijk om die informatie wel te hebben.

En tot slot: de pensioenkloof is niet alleen een onderwerp waar vrouwen zich in moeten verdiepen. Ook voor mannen is het relevant. Zij kunnen óók overwegen om minder te werken, of meer zorgtaken op zich te nemen. Bovendien heeft de hoogte van het pensioen van je vrouw – als je die hebt –effect op de financiën van het hele gezin. Dus hoe zit het eigenlijk met het pensioen van je vrouw, zus of dochter? Ik heb niet het idee dat dat gesprek al heel vaak gevoerd wordt. Begin er eens over!”